حضرت آية اللّه العظمى محمّد ابراهيم جنّاتى، سال ١٣١١ هجرى شمسى در شاهرود ديده به جهان گشودند . در شش سالگى به اشاره پدر به فراگيرى قرآن مجيد و ادبيات فارسى پرداخته و در يازده سالگى وارد مدرسه علميه شاهرود گرديده و در مدت چهار سال موفق به اتمام مقدمات و مقدارى از سطح عالى شدند . هنوز هيجده بهار از عمر ايشان نگذشته بود كه سطوح عاليه فقه و اصول را به ضميمه منظومه سبزوارى به پايان رسانده و به منظور گذراندن مراحل بعدى به مشهد هجرت كرده و از درس هاى اساتيد آن حوزه علمى بهره فراوان بردند.
پس از مدتى به قم رفته و با شركت در درس خارج فقه آية اللّه العظمى بروجردى و خارج اصول امام خمينى به تحصيل ادامه دادند . سپس به نجف اشرف مهاجرت نموده و بيست و پنج سال در آن مركز علمى اقامت گزيدند، كه بيشتر آن صرف استفاده از محضر پرفيض استادان آن حوزه علميه مانند آيات عظام شاهرودى، حكيم، شيرازى، حلّى، زنجانى و خويى گرديد .
به موازات تحصيل به تدريس رسائل و شرح لمعه و نيز تأليف روى آوردند . يازده سال در جامعة النجف كتاب هاى سطح عالى حوزه (رسائل، مكاسب و كفايه) را جمعاً در سه دوره تدريس كردند و همچنين در سال هاى آخر اقامت در نجف اشرف، در مدرسه بزرگ مرحوم آخوند خراسانى، خارج اصول تدريس مى كردند. در نجف كتاب هاى بسيارى به رشته تحرير درآوردند، از جمله تقريرات درس خارج فقه مرحوم آية اللّه العظمى شاهرودى را به صورت مجموعه اى پنج جلدى ، به تشنگان معارف فقهى عرضه كردند .
در سال ١٣٥٨ هجرى شمسى با مراجعت به ايران و اقامت در شهر قم ، همچنان كار تدريس و تأليف كتب و مقالات علمى را پى گرفتند . خارج فقه و اصول بگونه متداول در حوزه و نيز فقه ، اصول ، علوم قرآن و علوم حديث بگونه تطبيقى ، جملگى موضوعاتى بوده اند كه همواره به تدريس آنها در قم اشتغال داشته و دارند .
معظم له نخستين شخصيت علمى مى باشند كه فقه ، اصول ، علوم حديث و علوم قرآن را در حوزه علميه قم به صورت تطبيقى ، از ديدگاه بيست و دو مذهب از يكصد و سى و هشت مذهب فقهى كه در تاريخ فقه اسلامى وجود دارند (اماميه ، حنفيه ، مالكيه ، شافعيه ، حنبليه ، زيديه ، اباضيه ، ظاهريه ، اوزاعيه ، ثوريه ، ليثيه ، راهويه ، نخعيه ، تميميه ، طبريه ، جبيريه ، كلبيه ، شبرميه ، ابن ابى ليلى ، زهريه ، عيينيه و جريحيه) تدريس نموده اند . اين درس ها در مجموعه هايى گردآورى شده كه بخشى از آنها مانند فقه مقارن ، منابع اجتهاد ، ادوار اجتهاد ، ادوار فقه و مناسك حج از ديدگاه مذاهب اسلامى چاپ شده و بخش ديگر آنها مانند علوم حديث و علوم قرآن از ديدگاه مذاهب اسلامى در مرحله چاپ قرار دارد .
تأليفات ، آثار و نظرات علمى ايشان تاكنون در قالب ده ها كتاب و صدها مقاله ، سخنرانى و مصاحبه در داخل و خارج كشور و به زبان هاى گوناگون منتشر شده اند .
حضرت آية اللّه العظمى جنّاتى تاكنون در بسيارى از همايش ها و كنگره ها ، در ايران و خارج از ايران ، به ايراد سخنرانى پرداخته اند . انجام مصاحبه با تعداد زيادى از روزنامه ها و مجلات داخلى و خارجى ، از ديگر فعاليت هاى علمى و فرهنگى معظم له مى باشد ، كه در اين سخنرانى ها و مصاحبه ها بگونه مفصل و مشروح ، آراء و نظرات و فتاواى خويش را بيان فرموده اند .
به عنوان نمونه ، گذشته از شهرها و دانشگاه هاى ايران ، در دانشگاه بيرمنگام (همايش جايگاه عقل در متون مقدس) ، دانشگاه استانبول (سمپوزيوم شناخت شيعه در گذشته و امروز) ، دانشگاه دمشق (همايش فقه تطبيقى و شيوه هاى اجتهادى) ، مكه و مدينه (كنگره مذاهب اسلامى و كنگره حج) و قماطيه (همايش بحث هاى اسلامى) ، به ايراد سخنرانى و مقاله علمى پرداخته اند .
روزنامه ها و مجلات گوناگون در ايران ، پاكستان ، هند ، فرانسه ، انگلستان و آمريكا ، تا به امروز آراء ، نظرات و فتاواى معظم له را منتشر كرده اند ، كه برخى از آنها عبارتند از : روزنامه ها و مجلات كيهان ، اطلاعات ، ايران ، جمهورى اسلامى ، ابرار ، قدس ، رسالت ، بعثت ، سلام ، جهان اسلام ، كيهان هوايى ، زن ، همشهرى ، تهران تايمز ، كيهان انديشه ، كيهان فرهنگى ، زنان ، ميراث جاويدان ، زائر ، ميقات حج ، انديشه حوزه مشهد ، فرزانه ، نور علم ، تبيان ، ادبستان ، كوثر ، پيك ياران ، ماهان ، ايران جوان ، سروش ، العدل ، صوت الاسلام ، الثقافة الاسلامية ، الفكر الاسلامى ، التوحيد ، المبلغ الرسالى و . . .
ايشان تاكنون مسائل مستحدثه (مسائل جديد) بسيارى را مورد پژوهش مستمر قرار داده و آنها را با توجه به شرايط زمان ، مكان ، عرف و نياز جامعه و بر اساس مبانى فقه اجتهادى و عناصر اصلى استنباط به بحث گرفته و در محافل علمى و مراكز فرهنگى و مطبوعات مطرح ساخته اند . همين امر ايشان را چه در نجف و چه در قم در زمره مجتهدان برجسته اى جاى داد كه با نظريات عميق خود راهگشاى پژوهشگران عرصه فقاهت بوده و هستند .
آراء و نظرات نوينى چون نقش زمان و مكان در اجتهاد ، جواز تصدى منصب قضاوت توسط زنان ، جواز تصدى مقام مرجعيت و همه وظايف سياسى اجتماعى توسط زنان ، طهارت ذاتى مطلق انسان ، حليت ذبايح اهل كتاب ، جواز ميقات از ادنى الحل ، جواز مجسمه سازى به عنوان فن و هنر، معين نبودن سن خاص در بلوغ دختران (تنها نشانه بلوغ دختران عادت ماهانه است) و نيز نظرات جديد ايشان در باره مسائلى چون موسيقى ، هنر، حجاب و . . . از جمله آثار ايشان مى باشد .
ايشان در رساله توضيح المسائل خويش كه حاوى بيش از ٣٠٠٠ مسأله مى باشد، كليه احتياطات رايج در رساله ها را كه بيش از صد مورد مىباشند، با شيوه اجتهادى خويش و بر اساس عناصر اصلى استنباط تبديل به فتواى صريح كرده و در مورد هر مسأله نظر قطعى و مشخصى ارائه كرده اند و مناسك حج ايشان نيز با بيش از ١٤٠٠ مسأله بزرگترين و كامل ترين مناسك حج چاپ شده تاكنون مى باشد .
